زیارت‌گاه حبیب بن موسیحبیب بن موسی، امامزاده ، مقبره و زیارتگاهی معتبر از سده هفتم در کاشان است. ۱ - مکان مقبرهاین بنا در محله پشت مشهد در خیابان امام‌خمینی قرار دارد و طبق کتیبه درِ ورودی، منسوب به حبیب بن موسی بن جعفر علیه‌السلام است، [۱]
حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ج۱، ص۱۱۱، ۱۳۷۴ش.
لیکن قمی [۲]
عباس قمی، منتهی‌الآمال، ج۲، ص۸۰، تهران ۱۳۳۱ـ۱۳۳۲ش، چاپ افست تهران.
نسبت آن را به فرزندان امام محمدباقر علیه‌السلام محتمل دانسته است.۲ - تاریخ بناتاریخ بنای مقبره، بر محراب سفالین کوچکی که اینک در موزه ملی ایران (دوران اسلامی) به شماره ۳۲۸۹ نگهداری می‌شود، به عدد ۶۶۸ و به حروف ششصد و هفتاد نقش شده است. احتمالا بنای اولیه مقبره، مانند دیگر بقاع کاشان ، متعلق به پیش از سده ششم و هفتم است. چون شاه عباس اول (حکومت: ۹۹۶ـ ۱۰۳۸) دودمان صفویه را اولاد صاحب این بقعه می‌دانسته، این بقعه بسیار مورد توجه او بوده است. [۳]
حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ج۱، ص۱۰۷ـ ۱۰۸، ۱۳۷۴ش.
۳ - مقبره در دوره صفویدر دوره صفوی ، پس از این‌که این مکان مدفن شاه عباس اول گردید. [۴]
اسکندرمنشی، ج۳، ص۱۰۷۹.
[۵]
اسکندرمنشی و محمدیوسف واله‌اصفهانی، ذیل تاریخ عالم‌آرای عباسی، ج۱، ص۳۱، چاپ سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۱۷ش.
بر بنا و تزیینات آن افزوده شد. [۶]
حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ج۱، ص۱۰۷ـ ۱۰۸، ۱۳۷۴ش.
در دوره‌های زند و قاجار نیز بخشهایی به بنا الحاق گردید. [۷]
علی شریف، راهنمای آثار و بناهای تاریخی شهرستان‌کاشان، ج۱، ص۴۵، کاشان: اداره‌فرهنگ‌وهنر شهرستان کاشان.
۴ - ثبت در فهرست آثار ملیاین بنا در ۱۳۱۴ش در فهرست آثار ملی ایران، به شماره ۳۵۲، به ثبت رسید. در ۱۳۲۶ش انجمن آثار ملی، با تأیید وجود مدفن شاه عباس اول در آنجا، بر آن شد که آرامگاهی برای او بنا کند که محقق نگردید. [۸]
حسین بحرالعلومی، کارنامه انجمن آثار ملّی، ج۱، ص۸۲۱ـ۸۲۳، تهران ۱۳۵۵ش.
[۹]
حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ج۱، ص۳۳۹، ۱۳۷۴ش.
از جزئیات ساخت بنای اولیه اطلاعی در دست نیست. تنها اثر باقی‌مانده از قرن هفتم در این بنا، پوشش کاشی‌کاری سطح مزار است [۱۰]
علی شریف، راهنمای آثار و بناهای تاریخی شهرستان‌کاشان، ج۱، ص۴۲، کاشان: اداره‌فرهنگ‌وهنر شهرستان کاشان.
که شامل کاشیهای کوکبی شش ضلعی، [۱۱]
دونالد نیوتن ویلبر، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ص۱۲۲، ترجمه عبداللّه فریار، تهران ۱۳۶۵ش.
خشتی سرمه‌ای و محرابی‌شکل است که به موزه ملی ایران منتقل شده است.این کاشی‌ها و محراب قدیمی بقعه کار علی بن محمدبن‌طاهر، از خاندان ابوطاهر کاشی، است. [۱۲]
علی شریف، راهنمای آثار و بناهای تاریخی شهرستان‌کاشان، ج۱، ص۴۲، کاشان: اداره‌فرهنگ‌وهنر شهرستان کاشان.
ضریح برنجی روی مرقد نیز در ۱۳۲۷ش ساخته شده است. [۱۳]
حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ج۱، ص۱۰۹، ۱۳۷۴ش.
۵ - شکل ظاهری مقبرهبنای فعلی آرامگاه صحن مستطیل شکلی است که رواقهایی از اتاقهای بزرگ و کوچک، در دو طبقه، آن را احاطه کرده‌اند. در ضلع شمالی، پیش‌طاقی با تزیینات آجرکاری قرار دارد. بناهای اطراف صحن به‌تدریج به بنای اولیه اضافه شده‌اند. غرفه‌های طبقه اول مدفن علما و بزرگان است. در جانب شمالی صحن، ایوان بلندی ساخته شده که سقف آن مقرنس‌کاری و دیوارهای آن نقاشی شده است. ورودی بقعه در وسط ایوان قرار گرفته است. این مدخل، در چوبی کنده‌کاری شده‌ای به تاریخ ۱۲۹۲ دارد. در هریک از دو گوشوار ایوان، اتاقهایی ساخته شده است. [۱۴]
حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ج۱، ص۱۰۹، ۱۳۷۴ش.
[۱۵]
حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، تصویر، ص۱۱۱، ۱۳۷۴ش.
[۱۶]
حبیب‌اللّه سلمانی‌آرانی، سیمای کاشان، ج۱، ص۲۲۲، قم ۱۳۷۵ش.
تزیینات داخل بقعه به‌تدریج از بین رفته است. در هر طرف ایوان مناره‌ای با بدنه کاشی‌کاری شده دیده می‌شود که تا نیمی از ارتفاع، به رواق‌ها متصل‌اند. [۱۷]
حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ج۱، ص۱۰۸، ۱۳۷۴ش.
در ضلع جنوبی صحن، مسجدی قراردارد که سرداب آن مدفن شاه عباس اول است. سنگ سیاه مزار احتمالا از قفقاز آورده شده و بر آن آیةالکرسی ، به خط نسخ محمد محلاتی، حک شده است. [۱۸]
علی شریف، راهنمای آثار و بناهای تاریخی شهرستان‌کاشان، ج۱، ص۴۲، کاشان: اداره‌فرهنگ‌وهنر شهرستان کاشان.
[۱۹]
حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ج۱، ص۱۱۲، ۱۳۷۴ش.
۶ - سرداب مقبرهدر سرداب، دو قبر دیگر هم هست که بنابر کتیبه روی دیوار با تاریخ ۱۰۰۱، یکی از آن‌ها متعلق به محمد بن طاهر بن خواجه می‌رولی نیشابوری، واقف این مسجد است. [۲۰]
حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ج۱، ص۱۱۲، ۱۳۷۴ش.
در ضلع شمالیِ صحن، مقبره‌ای از دوره محمدشاه قاجار ، متعلق به سید محمدتقی پشت‌مشهدی، از علمای کاشان، با تزیینات و نقاشیهای چشمگیر قرار دارد. [۲۱]
علی شریف، راهنمای آثار و بناهای تاریخی شهرستان‌کاشان، ج۱، ص۴۲، کاشان: اداره‌فرهنگ‌وهنر شهرستان کاشان.
[۲۲]
علی شریف، راهنمای آثار و بناهای تاریخی شهرستان‌کاشان، ج۱، ص۴۵، کاشان: اداره‌فرهنگ‌وهنر شهرستان کاشان.
[۲۳]
حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ج۱، ص۱۱۱، ۱۳۷۴ش.
در گذشته این بقعه موقوفات و متولی و خدمه جداگانه داشته است. [۲۴]
عبدالرحیم ضرابی، تاریخ کاشان، ج۱، ص۴۳۹، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۶ش.
در ضلع شرقی صحن نیز آرامگاه بزرگ دیگری، متعلق به فقیه مشهور کاشان، میرسیدعلی یثربی (متوفی ۱۳۳۸ش)، بنا گردیده است. [۲۵]
حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ج۱، ص۱۱۲، ۱۳۷۴ش.
[۲۶]
حبیب‌اللّه سلمانی‌آرانی، سیمای کاشان، ج۱، ص۲۲۲، قم ۱۳۷۵ش.
۷ - فهرست منابع(۱) اسکندرمنشی. (۲) اسکندرمنشی و محمدیوسف واله‌اصفهانی، ذیل تاریخ عالم‌آرای عباسی، چاپ سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۱۷ش. (۳) حسین بحرالعلومی، کارنامه انجمن آثار ملّی، تهران ۱۳۵۵ش. (۴) حبیب‌اللّه سلمانی‌آرانی، سیمای کاشان، قم ۱۳۷۵ش. (۵) علی شریف، راهنمای آثار و بناهای تاریخی شهرستان‌کاشان، کاشان: اداره‌فرهنگ‌وهنر شهرستان کاشان. (۶) عبدالرحیم ضرابی، تاریخ کاشان، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۶ش. (۷) عباس قمی، منتهی‌الآمال، تهران ۱۳۳۱ـ۱۳۳۲ش، چاپ افست تهران. (۸) حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، ۱۳۷۴ش. (۹) دونالد نیوتن ویلبر، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه عبداللّه فریار، تهران ۱۳۶۵ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «زیارت گاه حبیب‌بن موسی»، شماره۵۸۰۲. رده‌های این صفحه : آثار تاریخی و باستانی | امام زادگان | بقاع متبرکه | تاریخ اسلام | جغرافیای ایران | کاشان
|